كلمه لیزینگ در فارسی با كلمه اجاره دهی و اجاره داری مترادف است اما بهترین معنی آن كه با كلمه لیزینگ همخوانی بیشتری دارد، «اجاره اعتباری» است. لیزینگ از لحاظ اجرایی عبارت است از یك رشته فعالیت اعتباری كاملاً تخصصی مبتنی بر روش اجاره كه در آن، نوعی قرارداد با توافق میان دونفر یا بیشتر اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور بهره برداری از عین یا منفعت كالای سرمایه ای یا مصرفی با دوام كه از قابلیت اجاره برخوردار باشد، منعقد می شود. بنابراین روش (Leasing) یادشده مجموعه ای از مبادلات اقتصادی مشتمل بر خرید، اجاره و در نهایت فروش (تملیك) را دربرمی گیرد. به عبارت دیگر، قرارداد یادشده بین شركت لیزینگ به عنوان مالك یا موجر (Lessor) و متقاضی یا استفاده كننده از تسهیلات به عنوان مستاجر (Lessee) منعقد می شود. براساس این قرارداد، موجر كالای موردنظر و نیاز مستاجر را (مورد اجاره) با استفاده از منابع مالی خود از فروشنده ویا تولیدكننده تامین می كند و با قبول این كه در صورت حصول و انجام كلیه تعهدات مندرج در قرارداد، مستاجر اختیار دارد مالكیت مورد اجاره را به نام خود از موجر تقاضا كند، مورد اجاره را برای مدت تعیین شده در قرارداد (مدت بازپرداخت تسهیلات) به صورت اجاره در اختیار مستاجر قرار می دهد. مستاجر مخیر است در پایان مدت قرارداد و پس از تسویه، مورد اجاره را تملك یا به موجر مسترد كند. در صورتی كه مستاجر در پایان مدت قرارداد خواستار تملك مورد اجاره باشد باید مبلغی را كه در ابتدای دوره با توجه به استهلاك و عمر مفید مورد اجاره به عنوان قیمت فروش یا باقیمانده یا ارزش اسقاطی (Residual Value) مورد اجاره تعیین شده است، به موجر پرداخت كند. شایان توجه است كه بیشتر شركت های لیزینگ در ایران ارزش اسقاطی یا باقیمانده را در محاسبات موردتوجه قرار نمی دهند و برابر صفر فرض می كنند.
●انواع روش های لیزینگ
به دلیل گستردگی دامنه صنعت لیزینگ در جهان و نوآوری ها و تكنیك های عملیاتی گوناگون، این صنعت در زمینه های مختلف كاربرد یافته است. عملیات لیزینگ به انواع گوناگونی طبقه بندی شده است كه در اینجا به طور خلاصه با روش هایی كه بیشتر جنبه كاربردی دارد، اشاره می شود:
۱- لیزینگ عملیاتی (Operating Lease)
لیزینگ عملیاتی، قدیمی ترین و ساده ترین نوع و روش عملیات لیزینگ است كه براساس آن، قرارداد با مستاجر (متقاضی) صرفاً به قصد بهره برداری و برخورداری از حق انتفاع كالا (مورد اجاره) منعقد می شود و در پایان مدت قرارداد، مورد اجاره عیناً به موجر مسترد می شود. در این نوع لیزینگ معمولاً ۱۰۰% بهای مورد اجاره توسط موجر تامین می شود.
۲- لیزینگ سرمایه ای (Financial or Capital Lease)
لیزینگ سرمایه ای یا اجاره اعتباری كه با عقد اجاره به شرط تملیك مندرج در قانون عملیات بانكی بدون ربا مشابهت كامل دارد و تنها تفاوت آن، شرط اختیار خرید در لیزینگ سرمایه ای یا اجاره اعتباری است، در نوع خود یكی از پیشرفته ترین شیوه های لیزینگ در جهان محسوب می شود كه امروزه به دلیل ماهیت آن از لحاظ پیش بینی امكان تملیك مورد اجاره توسط مستاجر (متقاضی)، گستره وسیعی از مبادلات اعتباری را دربرگرفته است. این نوع لیزینگ انواع مختلفی دارد:
۱-۲- روش لیزینگ یا اجاره اعتباری كمك فروش (Sales-AidLease)
در این روش، براساس تفاهم بین شركت تولیدكننده و شركت لیزینگ (موجر)، تولیدكننده تمایل و موافقت خود را برای واگذاری بخشی از كالاهای تولیدی خود به صورت نقد واقساط اعلام و عرضه می كند و از این طریق چرخه تولیدش را بهبود می بخشد و میزان فروش خود را افزایش می دهد. شركت لیزینگ نیز تولیدات مورد توافق را در چارچوب قراردادهای اجاره اعتباری به متقاضیان واگذار می كند. امروزه استفاده از این شیوه در كشورهای پیشرفته جهان از گستردگی قابل توجهی برخوردار است و با بهره گیری از آن، تولیدكنندگان به موفقیت های چشمگیری در بازاریابی و افزایش فروش محصولات تولیدی خود دست یافته اند.۲-۲- روش لیزینگ اهرمی یا اجاره اعتباری سه جانبه (Leveraged Lease)
در این روش كه اساساً برای اجاره كالاهایی با قیمت بسیار بالا همانند كشتی ها، هواپیماها، ماهواره ها، تاسیسات عظیم نفتی و… به كار گرفته می شود، شركت لیزینگ با استفاده از تسهیلات بانكی یا موسسات مختلف مالی دیگر، منابع لازم برای اجاره اهرمی را تامین می كند و از سوی دیگر، با استفاده از منابع یادشده اقلام مورد تقاضا را در چارچوب قراردادهای مخصوصی به متقاضیان واگذار می كند. این شیوه از عملیات لیزینگ باید به صورت مبادله سه جانبه باشد.
۳-۲- روش لیزینگ خرید و اجاره مجدد (Purchase and Lease Back)
براساس این روش، متقاضی به منظور تامین نقدینگی موردنیاز، ماشین آلات یا تجهیزات متعلق به خود را به شركت لیزینگ می فروشد و دوباره همان كالا در قالب قرارداد اجاره اعتباری به متقاضی واگذار می شود. به این ترتیب ضمن تامین نقدینگی موردنیاز متقاضی، در پایان قرارداد دوباره مالكیت مورد اجاره به فروشنده آن تعلق خواهد یافت.
۴-۲- روش لیزینگ برون مرزی (Cross Border Lease)
این روش كه در آن، اجاره دهنده (موجر) و اجاره كننده (مستاجر) مقیم دو كشور مختلف هستند، معمولاً بخش عمده ای از جریان انتقال كالاهای سرمایه ای از كشورهای صنعتی به كشورهای در حال توسعه را پوشش می دهد. ضرورت این شیوه از لیزینگ ایجاب می كند كه موجر به منظور پوشش ریسك های احتمالی، پیش بینی های لازم را از ابعاد گوناگون (ناشی از بروز تحولات سیاسی/اجتماعی، اقتصادی و غیره كه ممكن است بر نحوه نقل و انتقال هزینه های مالی حاصل از عملیات اجاره و نیز مسائل و مقررات ارزی و سایر موارد، تاثیر منفی بگذارد) به عمل آورد.
●ویژگی های صنعت لیزینگ
صنعت لیزینگ از ویژگی هایی مختص به خود برخوردار است كه عمده ترین آنها به شرح زیر است:
۱- تخصص
ضرورت دانش فنی و تخصص در این رشته از عملیات اعتباری نسبت به عملكرد سایر موسسات اعتباری محسوس و درخور توجه است زیرا موضوع مالكیت، اجاره و استرداد مورد اجاره در صورت عدم ایفای تعهدات از سوی مستاجر و فروش یا اجاره مجدد آن به مستاجر جدید، همچنین روش خرید و اجاره مجدد، اجاره اعتباری برون مرزی و لیزینگ به روش اهرمی، روش های پیچیده ای هستند كه یك شركت لیزینگ با تكیه بر تجارب و تخصص های خود از عهده آنها برمی آید. به علاوه روش اجاره عملیاتی نیز مستلزم آشنایی با روش های علمی و محاسباتی خاص است كه از عهده شركت های لیزینگ برمی آید. در این زمینه می توان ادعا كرد كه شركت های لیزینگ می توانند به درستی به عنوان بازوی اجرایی بانك ها، موسسات مالی و ارگان های اقتصادی دارای سرمایه، عمل كنند.
۲- سرعت عمل
یكی از ویژگی های صنعت لیزینگ علاوه بر ضرورت صحت عملیات و دانش فنی آن، سرعت عمل در اتخاذ تصمیم براساس تحقیق و بررسی جوانب امر مبتنی بر شناخت لازم و كافی درباره رشته موردنظر است؛ به گونه ای كه ضمن لحاظ كردن حداقل ریسك ممكن، پاسخگویی به درخواست متقاضیان را در حداقل زمان، میسر كند. این ویژگی در اغلب موارد به رغم شرایط نسبتاً دشوارتر شركت های لیزینگ به ویژه از نظر نرخ سود و مزان بازپرداخت اقساط و فراهم نبودن شرایط دوران مشاركت، موجب جلب و جذب متقاضیان شده است.
۳- تمركز فعالیت
شركت های لیزینگ به دلیل ماهیت فعالیت خود و در صورت دراختیار داشتن نیروهای متخصص و كارآمد، به سازمان گسترده و پیچیده ای نیاز ندارند و امكان تمركز كردن كلیه واحدهای سازمان در یك محل وجود دارد بنابراین به تبع امكان دستیابی به نتیجه سریع تر، متقاضیان از این گونه شركت ها استقبال بیشتری خواهند كرد.
۴- انعطاف پذیری
یكی از ویژگی های دیگر عملیات لیزینگ، انعطاف پذیری آن است؛ به طوری كه براساس مكانیزم های خاص خود و در زمینه قراردادهای متنوع می تواند خود را با شرایط متقاضی مطابقت دهد. این خصوصیت در مورد پرداخت اقساط، تعدیل مرحله ای قرارداد و تسویه زودتر از موعد و جایگزینی مستاجر قابل ذكر و بررسی است.
۵- محدودیت های اعتباری
شركت های لیزینگ به تبع عدم پیروی از مصوبات شورای عالی بانك ها و با عنایت به پوشش قابل قبول ریسك های احتمالی، می توانند درخواست متقاضیان را از لحاظ میزان اعتبار موردنظر به نحو مطلوبی پاسخ دهند.
۶- جلوگیری از صوری بودن عملیات اعتباری
عملیات لیزینگ و نحوه عقد قرارداد و تملك شركت های لیزینگ بر موارد اجاره و نیز تحویل و تحول عینی و واقعی موارد اجاره از بروز هرگونه سوء استفاده احتمالی و صوری بودن عملیات اعتباری جلوگیری می كند.
●مزایای عملیات لیزینگ
معدودی از مزایای عملیات لیزینگ به شرح ذیل است.
۱- غیرربوی بودن
در روش اجاره اعتباری (لیزینگ) موضوع بهره مطرح نیست و موجر برای تجهیزات و یا دستگاه ها و ماشین آلاتی كه اجاره می دهد، اجاره بهای عادلانه ای را تعیین می كند و اقساط اجاره از دو جز تشكیل می شود: جزء اول آن، بخشی از قیمت تمام شده مورد اجاره و جزء دوم، درصدی بابت هزینه های اجرایی و سود عادلانه شركت موجر است.
۲- غیروثیقه ای بودن
از آنجا كه شركت لیزینگ در طول مدت اجاره مالك تجهیزات و دستگاه ها باقی می ماند، در شرایط معمول از مستاجر وثیقه ای مطالبه نمی كند، مگر در موارد خاص، به این ترتیب دارایی های مستاجر به عنوان وثیقه برای اخذ تسهیلات مالی/بانكی آزاد باقی خواهد ماند. بنابراین در مواردی كه مستاجر وثیقه باارزشی نداشته باشد، از دریافت تسهیلات به صورت اجاره و در قالب روش های لیزینگ محروم نمی شود.
۳- آزاد كردن منابع مالی مستاجر
استفاده از روش اجاره اعتباری (لیزینگ) منابع مالی مستاجر را برای تامین هزینه های جاری و یا هزینه های سرمایه ای آزاد می گذارد و به این ترتیب با مشخص بودن مبلغ مال الاجاره، امكان پیش بینی دقیق تر گردش نقدینگی برای مستاجر فراهم می شود.
۴- امكان تملك تجهیزات و دستگاه ها
در بعضی از روش های لیزینگ (اجاره اعتباری) مستاجر می تواند در پایان مدت قرارداد با پرداخت مبلغ كمی كه در تاریخ عقد قرارداد تعیین شده است (Residual Value) تجهیزات یا دستگاه های مورد اجاره را به مالكیت خود درآورد. در مواردی كه مستاجر به دلایلی از جمله از رده خارج شدن تجهیزات و دستگاه ها یا عدم نیاز به ادامه استفاده از آنها و غیره، به تملك تجهیزات و دستگاه ها تمایلی نداشته باشد، می تواند از این حق استفاده نكند و مورد اجاره را به موجر عودت دهد.
۵- ایجاد اشتغال
لیزینگ یكی از روش های بسیار موثر در ایجاد اشتغال محسوب می شود زیرا می تواند شرایط لازم كار را برای متخصصان یا افرادی كه توانایی كار دارند اما فاقد امكانات و تجهیزات لازم هستند، فراهم كند. همچنین یاری رساندن به شركت های تولیدی از طریق كمك فروش و افزایش تولیدات و روان كردن چرخه تولید آنان، به ایجاد اشتغال و حفظ آن كمك شایانی خواهد كرد.
۶- ضدتورمی بودن
روش لیزینگ به دلیل عدم تزریق مستقیم منابع مالی به بازار و پیشگیری و بازدارندگی از ورود مستقیم منابعی كه به صورت تسهیلات واگذار می شود به بازار بورس، دارای خاصیت ضدتورمی است. از یك سو، (به ویژه در روش لیزینگ كمك فروش) به یاری چرخه تولید و افزایش حجم آن می آید و در نتیجه سطح تولید داخلی را بالا می برد و از سوی دیگر، از طریق واگذاری تسهیلات برای خرید محصولات تولیدی و ایجاد اشتغال و افزایش عرضه محصولات موردنیاز جامعه، ضمن بالابردن میزان تولید ناخالص داخلی، به عنوان اهرمی ضدتورمی عمل می كند.
۷- جایگزینی
در روش لیزینگ، امكان جایگزینی دستگاه ها، ماشین آلات و وسایل نقلیه به منظور هماهنگ شدن با صنعت و تكنولوژی روز و همچنین نیاز و ضرورت بنگاه های اقتصادی برای متقاضیان فراهم می شود.